Het afgelopen jaar verschenen verschillende Nederlandstalige boeken over de Tweede Wereldoorlog. Het verzet, de collaboratie, de Jodenvervolging en andere oorlogsthema’s komen daarin aan bod, vaak met een sterke Antwerpse link. Antwerpen Herdenkt verzamelde tien titels: acht nieuwe boeken en twee grondige herwerkte heruitgaven.
Geschiedenis van het Antwerpse verzet
In Vlaanderen is Antwerpen de belangrijkste verzetsstad. De geschiedenis van het verzet bleef lange tijd onderbelicht, maar dit boek behandelt verschillende facetten ervan in Antwerpen. Onder meer de Witte Brigade, het Joodse verzet, de rol van vrouwen, en het verzet en de haven komen aan bod. Ook de algemene geschiedenis van het Antwerpse verzet wordt belicht, en wat dit ons leert over het verzet in Vlaanderen.
Lees ook het interview met initiatiefnemers Nico Wouters en Frank Seberechts.
Stad in verzet, Nico Wouters & Frank Seberechts (red.), Lannoo
Meesterwerken doorstaan de oorlog in kasteel
Tal van meesterwerken, maar ook kostbare boeken, documenten en manuscripten overleven de Tweede Wereldoorlog in Lavaux-Saint-Anne. In het kasteel van dit dorp in de provincie Namen bewaart de Duitse bezetter tussen 1942 en 1944 een ware kunst- en erfgoedschat. Memling, Rubens, Bosch, Van Eyck, Rembrandt: werken van de grote namen uit Brugse en Antwerpse musea worden er in veiligheid gebracht. Herman Bouchery, de hoofdconservator van het Museum Plantin-Moretus, is verantwoordelijk voor de goede bewaring.
Erfgoed op de vlucht, Bert Govaerts, Standaard Uitgeverij
Belgische Spoorwegen in oorlogstijd
Tijdens de Tweede Wereldoorlog blijven de treinen in België rijden. Enerzijds zorgt de NMBS zo voor de bevoorrading van de Belgische bevolking en industrie. Maar anderzijds kan dat niet zonder samenwerking met de bezetter. Die samenwerking gaat uiteindelijk bijzonder ver: de NMBS helpt bij de deportatie van Belgische dwangarbeiders, Joden, politieke gevangenen en Roma. Historicus Nico Wouters onderzoekt onder meer wie de beslissingen neemt, of de NMBS ook militaire Duitse opdrachten uitvoert en welke rol het sterk aanwezige verzet speelt.
Bezet bedrijf, Nico Wouters, Lannoo
Opkomst en oorlogsjaren van Rex in Vlaanderen
De fascistische politieke beweging Rex wordt vaak vereenzelvigd met Wallonië en Brussel. Toch weet de partij bij de verkiezingen van 1935 ook 7% van de Vlaamse kiezers te verleiden. In Rex ter zege wordt het verhaal van Rex in Vlaanderen voor het eerst grondig verteld. Het gaat ook dieper in op de houding van de Vlaamse rexisten tijdens de bezetting. Velen komen terecht bij het verzet.
Rex ter zege, Bruno Cheyns, Ertsberg
Nieuwe uitgebreide biografie van Antwerpse Mala Zimetbaum
Mala Zimetbaum woont al veertien jaar in Antwerpen als ze in 1942 wordt opgepakt. De jonge Joodse vrouw van Poolse origine wordt via de Dossinkazerne naar het concentratiekamp van Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Mala spreekt vlot vijf talen en werkt in het kamp als tolk en bode. Die positie geeft haar de kans haar medegevangenen te helpen met voedsel, medicijnen en informatie. In de zomer van 1944 weet Mala te ontsnappen samen haar vriend, de katholieke Pool Edek Galiński. Twee weken later worden ze opgepakt. Mala probeert zich voor haar executie van het leven te beroven, maar hoe ze daadwerkelijk sterft, weet niemand.
Lees alvast het levensverhaal van Mala Zimetbaum op Antwerpen Herdenkt.
Mala Zimetbaum, heldin van Auschwitz, Barbara Beuys, Manteau
Reconstructie van de naoorlogse executies
In België worden 242 ter dood veroordeelde collaborateurs en oorlogsmisdadigers effectief gefusilleerd. Deze executies zorgen voor veel beroering, en er doen veel misvattingen de ronde. De laatste 242 behandelt individuele cases om zo een collectief beeld te schetsen. De auteurs onderzoeken welke feiten worden bestraft, welke straffen worden uitgevoerd en wie op genade kan rekenen. Ook bekijken ze hoe de executies een rol spelen in de afhandeling van de oorlog in België.
De laatste 242, Élise Rezsöhazy, Dimitri Roden, Stanislas Horvat & Dirk Luyten, Lannoo
Geschiedenis van geweld in modern Europa
Geweld is niet weg te denken in de geschiedenis van het moderne Europa, met onder meer beide wereldoorlogen. Het totalitaire streven naar een nieuwe orde is niet vreemd aan de Europese samenlevingen. Toch spelen wetenschappelijke vooruitgang, vrijheid en mensenrechten ook een sleutelrol in die samenlevingen. Die paradox roept vragen op over het Europa van vandaag. Dreigt het totale moderne geweld terug te keren?
Geweld, Maarten Van Alstein, Ertsberg
Scheepsherstellers in het verzet
Een minder bekend verzetsverhaal is dat van de Antwerpse scheepsherstellers. Op de scheepswerven is er een sterke kern die verzetsdaden plegen in de haven en daarbuiten. Velen onder hen worden door de nazi’s vermoord, maar enkelen overleven en kunnen achteraf getuigen. Deze geschiedenis wordt voor het eerst uitvoerig gepubliceerd in een nieuwe Stadskroniek.
Maak alvast kennis met deze geschiedenis in ons eerdere artikel hierover.
Scheepsherstellers tijdens WOII. Een vergeten verzetsstrijd, Michel Moorkens, Marianne Gestels, Herman Luyckx & Marc Pottelancie, Stad Antwerpen
Analyse van het jaar van de stilte
In februari 2024 is een nieuwe, grondig herwerkte versie verschenen van 1942. Het jaar van de stilte. Daarin gaat Herman Van Goethem dieper in op de afwachtende houding van de Belgische regering in de eerste oorlogsjaren. De recent vrijgegeven dagboeken van toenmalig premier Hubert Pierlot maken dat mogelijk. Ook de oorlog in Oekraïne hebben Van Goethem gebracht tot de herwerking van zijn grondige analyse van het oorlogsjaar 1942. Ook in deze tweede versie doet hij dat in dagboekvorm.
Lees ook het interview met Herman Van Goethem over zijn herwerkte boek en over het belang van herdenken en herinneren.
1942. Het jaar van de stilte, Herman Van Goethem, Pelckmans
Geschiedenis van de V-bommen op Antwerpen
Na de bevrijding wordt Antwerpen nog maandenlang geteisterd door de V-bommen. Duizenden mensen laten daarbij het leven. Historicus Koen Palinckx heeft een herwerkte versie gemaakt van zijn boek over de terreur van de V-bommen in Antwerpen. De nieuwe editie bevat meer beeldmateriaal, maar vertelt ook over de ontwikkeling van de V-bom. Daarbij zetten de nazi’s vele krijgsgevangenen in, waaronder ook Antwerpenaren.
Antwerpen onder de V-bommen, 1944-1945, Koen Palincx, Pandora Publishers
De meeste van deze boeken vind je in de collectie van de Antwerpse bibliotheken.
Eerder verzamelden we al negen lezenswaardige boeken over Antwerpenaren en hun kampervaringen. Die selectie vind je hier.