Voor de nieuwe tentoonstelling ‘Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945’ verzamelde het MAS verhalen, objecten en documenten over de Tweede Wereldoorlog. De expo opent in september. Antwerpenaren deelden hun oorlogservaringen. De oudste getuige van de MAS-verzamelronde is Nelly Burman, ondertussen 102 jaar oud. Een vrouw met vele jaren en evenveel ervaringen op haar teller. Als gedreven pianiste heeft ze een muzikaal oorlogsverhaal.
De start van de oorlog herinnert Nelly zich heel precies. In de zomer van 1939 is ze op vakantie in Zwitserland met haar familie, internationaal is de spanning te snijden. Haar vader is er niet gerust op en luistert elke dag drie keer naar het nieuws op de radio. De valiezen staan al klaar. Als op 1 september 1939 Duitse troepen Polen binnenvallen, is hij duidelijk, vertelt Nelly. “Hij zegt tegen mama: ‘Alles toe, de valiezen toe, alles toe. Wat je in de badkamer hebt staan, heel de boel, want we gaan weg!’”
Het gezin Burman vertrekt halsoverkop vanuit Zwitserland met de trein terug naar huis. Op de Franse perrons loopt het vol soldaten en stapelt het oorlogsmateriaal zich op.
In het fotoalbum van Nelly Burman plakken de reisfoto’s van Zwitserland, augustus 1939. De reis wordt vervroegd afgebroken door het naderende oorlogsgeweld. (© Privécollectie Nelly Burman)
Duitse buren
Een aantal maanden later, op 10 mei 1940, is het zover: Duitse troepen vallen België binnen. Het is het begin van de oorlog in eigen land. Nelly is 19 jaar, een jonge vrouw met een passie voor muziek. Haar eerste confrontatie met de Duitsers volgt al snel. Op 1 juni 1940 worden Duitse soldaten ingekwartierd in het huis van de buren. Het dienstmeisje begint kort een relatie met een van hen, tot de soldaten weer wisselen. Van Nelly krijgen de nieuwe buren hoogstens een knikje.
Aangezien de Duitse oorlogsindustrie veel arbeidskrachten nodig heeft, worden jongeren opgeroepen om te gaan werken. Ook Nelly moet zich melden bij het Feldkommandantur op de Meir. Haar vader heeft een klein bedrijf dat weegschalen produceert en hij regelt dat zijn dochter in het kantoor aan de slag kan. Met haar werkbewijs in de hand, is de zaak direct geregeld bij de Duitse officier. Door het kantoorwerk kan ze niet opgeroepen worden voor verplichte tewerkstelling in Duitsland.
Nelly Burman in Oostende, september 1945. (© Privécollectie Nelly Burman)
Voor de avondklok thuis
Na de werkuren smijt Nelly zich op muziek. Ze luistert elke dag naar de BBC, ondanks het radioverbod. De radio staat verborgen in de kelder. Voorzichtig zoekt ze naar de juiste zender, want de begintoon van BBC, zes korte pieptonen, mogen de Duitse buren zeker niet horen. De nummers die ze op de radio hoort, speelt ze na op de piano. De hits van op de radio hebben succes bij vrienden en familie. Als jonge twintiger gaat Nelly in de oorlogsjaren soms naar feestjes bij kennissen waar ze piano speelt. Iedereen moet wel voor de avondklok weer thuis zijn.
Muziek van Engelse, Amerikaanse en Russische componisten is verboden. Een partituur van Tsjaikovski kan Nelly wel bemachtigen door haar goede contacten in de muziekwinkel. Zo’n partituur wordt enkel onder de toonbank verkocht. Een bijzondere herinnering heeft Nelly aan de Préludes van Franz Liszt. Bij de aankondiging van militair nieuws, een Söndermeldung, galmen op de Duitse radio de eerste maten uit dat muziekstuk.
“Muziek houdt je jong”
Op 5 september, een dag na de bevrijding van de stad, wordt Nelly wakker met een hele troep Britse soldaten op de oprit. Het huis van de buren is niet langer bewoond door Duitse, maar door Engelse soldaten. Nelly raakt aan de praat de Engelse officier die ook pianist is, een ontmoeting die ze niet snel vergeet.
Nog elke dag speelt Nelly prachtig piano. “Muziek houdt je jong”, zegt ze. Het is een motto dat perfect past bij de oudste getuige.
Beluister hier Nelly’s verhaal. Het interview werd in februari 2022 afgenomen tijdens de voorbereidingen op de MAS-expo. Op dat moment was Nelly 101 jaar.