Het MAS bewaart een bijzondere verzameling foto’s. Het zijn stiekeme beelden van Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Achter de lens stond Louis Pighini, uitbater van een souvenirwinkel naast de kathedraal en in zijn vrije tijd sluikfotograaf. In de nieuwe expo ‘Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945’ krijgen de foto’s een prominente plaats.
Louis Pighini is een Antwerpenaar met Frans-Italiaanse roots en veteraan van de Eerste Wereldoorlog. Hij ziet het levenslicht in Parijs op 1 mei 1884. Met zijn vrouw Jeanne en twee kinderen woont hij vlak onder de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal op de Handschoenmarkt. Als op 18 mei 1940 Duitse legereenheden de stad binnentrekken, worden Pighini’s anti-Duitse gevoelens alleen maar versterkt. Zijn eerste verzetsdaad laat niet lang op zich wachten.
Louis Pighini fotografeert op 12 april 1942 zijn kinderen bij het verbodsbord aan het Steen met de boodschap: ‘Het fotograferen evenals het medenemen van fototoestellen in het havengebied van Antwerpen is verboden’. MAS.0073.112
Geen hakenkruisvlag aan de kathedraal
Het is 28 mei 1940. Het Belgische leger geeft zich over. Die dag besluit Louis Pighini dat de hakenkruisvlag lang genoeg aan de kathedraal heeft gewapperd. Samen met zijn negenjarige zoon René klimt hij de toren in en haalt de vlag snel weg. De dag scheurt bij het lostrekken. Het is een riskante operatie, maar zonder betrapt te worden komen ze met de vlag thuis aan. Louis herhaalt de symbolische stunt een jaar later met de verwijdering van een hakenkruisvlag van de Kriegsmarine, de marine van het Duitse leger, in de haven.
Maar Louis Pighini’s acties blijven niet beperkt tot het stelen van twee hakenkruisvlaggen. Zijn kleine verzet wordt steeds meer georganiseerd. Tussen 1941 en september 1942 helpt bij het drukken en verspreiden van de sluikkrant ‘De Vrijheid’. Na verschillende arrestaties in de groep achter de krant, verhuist de stencilmachine in de zomer van 1942 naar de keukenkelder van Pighini op de Handschoenmarkt. De drie laatste nummers van het sluikblad worden er gedrukt met de hulp van zijn vrouw Jeanne Antonissen. Zij spreekt goed Duits. Dat is handig in de souvenirwinkel, waar regelmatig Duitse soldaten over de vloer komen. In 1944 raakt Jeanne in gesprek met twee ingelijfde Poolse soldaten in het Duitse leger. Ze weet hen te overtuigen om te deserteren en bij hen in de kelder onder te duiken. Daar blijven ze tot de bevrijding. Louis Pighini legt bovendien banden met de verzetsorganisatie het Geheim Leger - Armée Secrète.
Een van de twee ondergedoken Poolse deserteurs, Florian Paluszkiewisz, voor de kathedraal, juli 1945. MAS.0073.053
Fotoverbod
De meest constante verzetsactiviteit van Pighini is de clandestiene fotografie. Onder de Duitse bezetting krijgt de souvenirwinkel van Pighini vlak bij de kathedraal minder cliënteel. Zijn vrije tijd gebruikt Pighini voor lange wandelingen waarin hij de veranderingen in het straatbeeld observeert en in beeld brengt met zijn compacte Kodak. Pighini neemt een groot risico met zijn foto’s. Het fotograferen van het Duitse leger en militaire stellingen is verboden. Vanaf november 1940 heerst er een algemeen fotoverbod in Antwerpen. Dat wordt duidelijk niet door alle Antwerpenaren nageleefd. Pighini fotografeert tanks en Duitse patrouilles, zoeklichten, prikkeldraad en bunkers in het park. In de haven legt hij vast hoe schepen worden omgebouwd voor de geplande invasie van Engeland. Deze foto’s zijn bijzonder interessant voor inlichtingendiensten. Vermoedelijk speelde Louis Pighini soms foto's door aan het verzet, maar aan welke organisatie weten we niet.
De foto’s getuigen ook van klein verzet. Pighini fotografeert anti-Duitse boodschappen en hoe op 21 juli 1940, de Belgische feestdag, Antwerpenaren bloemen brengen naar het monument van koning Albert I. Ook na de bezetting maakt Pighini foto’s. De bevrijding van de stad en de schade door de daaropvolgende periode van V-bommen brengt hij uitvoerig in beeld.
De fotocollectie is een unieke visuele bron voor het leven in Antwerpen tijdens de oorlogsjaren. In het totaal telt de verzameling bijna 300 foto’s, waarvan een groot deel in clandestiniteit tot stand is gekomen. Dat zie je niet alleen aan het onderwerp, maar ook de kwaliteit. De foto’s zijn vaak bewogen omdat het fotograferen snel en onopgemerkt moet gebeuren. Daarin spelen zijn kinderen een rol. Soms poseren ze voor de camera. Zo wordt een geheime foto ineens een onschuldig familiekiekje, of zo moet het toch uitschijnen. Soms moet zijn zoon René klappen of stampen om het geluid van de camera te verbergen. Pighini verbergt zijn fototoestel regelmatig onder zijn jas en neemt foto’s door zijn knoopsgat. Bovendien zijn alle foto’s voorzien van aantekeningen die duiden wat erop te zien is. Dat is een grote meerwaarde voor de ontsluiting en juiste interpretatie van de beelden.
Op 1 juni 1942 maakt Louis Pighini stiekem beelden van Duitse soldaten die gesneuvelde Engelse piloten op het Schoonselhof begraven. MAS.0073.017
Schenkingen
De fotocollectie van Pighini wordt voor het eerst gedigitaliseerd door het CegeSoma, Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij, in 2008. De familie Pighini schenkt de originele afdrukken aan het MAS in 2012. Al een jaar eerder schenkt René Pighini de twee hakenkruisvlaggen die hij met zijn vader heeft gestolen, aan het MAS. Tussen 2020 en 2023 wordt de collectie aangevuld met een aantal andere oorlogsobjecten die de familie Pighini bewaart. Dat gebeurt met het oog op de nieuwe expo in het MAS over de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen. Bijzonder om te vermelden is de schenking van het fototoestel van Louis Pighini. Het fototoestel is een populair type bij soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog door de lichte en compacte vorm. De getuigenis van René Pighini, een schenking van het Vredescentrum Antwerpen, vervolledigt de verzameling. Hij getuigt in 2019 naar aanleiding van de expo ‘Vreugde en verdriet’ over de bevrijding van Antwerpen.
Het fototoestel en een selectie foto’s zijn te bezichtigen in de expo ‘Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945’. Alle objecten zijn terug te vinden in de online catalogus van het MAS. En de collectie van Louis Pighini kan je ook online bekijken.
Familie Pighini voor de kathedraal, zomer 1944. MAS.0073.256
Voor dit artikel werd onder meer beroep gedaan op deze bron: