Onderzoek in het Felixarchief zorgt geregeld voor verrassingen. In de nacht van 28 op 29 augustus werden 943 Joden opgepakt tijdens een van de razzia’s van de Duitse bezetter in Antwerpen. Ze werden samengebracht op verzamelpunten, waaronder de synagoge van de Terliststraat. Een tot nu toe onbekend politierapport geeft inzicht in de manier waarop dat gebeurde. De vondst gebeurde tijdens onderzoek naar de betrokkenheid van politieagenten uit het district Deurne bij de razzia’s.
Tussen de processen-verbaal van de politie van Deurne uit 1942 bevindt zich een verslag van een politieofficier. De man nam deel aan de razzia die de Duitse bezetter met de hulp van Vlaamse collaborateurs en de politie van Groot-Antwerpen uitvoerde op 28 en 29 augustus 1942. Daarbij werden honderden Joden opgepakt en naar de Dossinkazerne in Mechelen overgebracht voor transport naar de vernietigingskampen. Het rapport was tot nu toe niet bekend. Het bevat echter belangrijke informatie, vooral over de toestand in de synagoge van de Terliststraat. Die laatste was een van de verzamelpunten waar de opgepakte Joden werden naartoe gebracht. Tot nu toe wist men niet wat er in die synagoge gebeurde met de Joden. Ook over de activiteit van de politie in het gebouw was weinig geweten.
Volgens Herman Van Goethem, die de razzia beschreef in zijn boek ‘1942. Het jaar van de stilte’, gaat het om een belangrijke vondst: “Dat is een interessante getuigenis, de eerste die we kennen die refereert aan de ‘organisatie’ in de synagoge.” Het verslag brengt een droog relaas van de gebeurtenissen tussen half zes en acht uur ’s morgens. Enige emotie of commentaar op de feiten zijn niet te bespeuren.
Een gedenkplaat aan de gevel herinnert aan de tragische gebeurtenissen in de synagoge.
Arrestaties
Het rapport, PV nr. 2187, werd bezorgd aan Jozef De Potter, hoofdcommissaris van de Antwerpse politie. Het werd opgesteld op 1 september 1942 door adjunct-politiecommissaris Jos Bouhon. Die leidde de politieagenten die in Deurne aan de razzia meewerkten. Hij was ook de bevelhebber van het groepje agenten dat in de ochtend van 29 augustus naar Antwerpen werd gestuurd om daar mee te helpen aan de arrestaties. Bouhon rapporteerde dat de politiecommissaris van Deurne hem omstreeks halfzes in de ochtend het bevel gaf om met een dozijn manschappen met de tram naar het stadscentrum te vertrekken. Het groepje moest er meewerken bij de arrestatie van Joden in de buurt van de Dierentuin. Volgens Bouhon “verzamelde” hij 39 Joden in de Stoomstraat en de Van Spangenstraat.
Een hulpagent van de zesde wijk, de buurt waar deze arrestaties gebeurden, bracht hem het bevel dat de arrestanten moesten worden overgebracht naar de synagoge in de Terliststraat. Er waren verschillende verzamelcentra voor de opgepakte Joden, onder meer in de stadsschool in de Grote Hondstraat. Dat belette kennelijk niet dat het al erg druk was in de synagoge toen de Deurnse agenten met hun gevolg arriveerden.
Naamafroeping
“Toen wij in de synagoge aldaar aan kwamen bemerkten wij dat reeds een zaal der synagoge was bezet door verzamelde Joden van andere straten, die daar gebracht waren door leden van de politie der zesde wijk,” aldus Bouhon. Politieagenten uit die wijk verzorgden ook de bewaking van de binnengebrachte Joden in de synagoge. Vermits er niet voldoende plaats meer was in de grote ruimte van de synagoge, bracht Bouhon zijn “convooi” onder “in de zaal gelegen achter het bureel der Heeren Rabbijnen.”
Bouhons agenten hadden inmiddels de identiteitskaarten van de opgepakte Joden verzameld. Die gebruikte de adjunct-commissaris om een “naamafroeping” te doen. Daarbij telde hij de kinderen apart “om zeker te zijn over het aantal, dat ik te 8 uur stipt aan de overheid van de Duitsche politie, Sicherheitspolizei, moest overmaken”. Het zou niet het laatste appel zijn dat de opgepakte Joden dienden te ondergaan… Hierna droeg hij de bewaking over aan de politieagenten van de zesde wijk en keerde hij met zijn manschappen terug naar Deurne. De namen van de gearresteerde Joden had hij niet genoteerd, omdat hij dacht dat er in de synagoge nog wel een lijst zou worden samengesteld. Hij verwees naar de handelswijze van de Deurnse politie bij de aanhouding van Joden in Deurne en het verzamelen van deze mensen in Cinema Plaza.
Uit het verslag blijkt dat zowel de politieagenten van de zesde wijk als die van het korps van Deurne keurig de Duitse richtlijnen volgden. Bouhon zorgde ervoor dat hij zowel voor de Duitse politie als voor zijn eigen oversten administratief in orde was. Dat deed hij door de gearresteerde Joden te controleren en de kinderen, die vaak niet over eigen identiteitsdocumenten beschikten, zorgvuldig te tellen.
In de loop van de voormiddag werden de gearresteerde Joden met vrachtwagens weggevoerd naar de Dossinkazerne. Daar werden die dag 943 in Antwerpen opgepakte Joden geregistreerd, in afwachting van hun deportatie.
Lees meer over de Jodenrazzia's en de Jodenvervolging in Antwerpen.