Op 6 september 1944 schoot de Duitse bezetter 21 arbeiders van de elektriciteitscentrale aan het Albertkanaal in Merksem neer. Een jaar later verscheen er in de Straalstraat een gedenksteen ter ere van de slachtoffers. Sinds 2019 is er een gedenkplek rond het monument.
De elektriciteitscentrale aan het Albertkanaal, aan de Brug van den Azijn, werd tussen 1906 en 1908 opgericht door de Société d’Electricité de l’Escaut. De centrale, die vandaag nog altijd bestaat en wordt beheerd door Elia, had de productie en distributie van stroom binnen de Antwerpse agglomeratie tot doel.
Op 6 september 1944 werden de (vermoedelijk) 21 aanwezige arbeiders, die de centrale in moeilijke oorlogsomstandigheden draaiende hielden, gefusilleerd door Duitse troepen. Een dag later viel er nog een bijkomend slachtoffer. Merksem bevond zich toen in de vuurlinie tussen de Duitse troepen in het Fort van Merksem en de Engelse troepen aan het Schijnpoort en later aan de huidige Bisschoppenhoflaan in Deurne.
Dit oorlogsmonument herinnert aan de 22 arbeiders die in de elektriciteitscentrale L'Escaut op 6/9/1944 door de Duitse troepen zijn gefusilleerd.
Vergelding
De aanleiding van de moord is niet helemaal zeker. Bronnen zeggen dat weerstanders de centrale hadden bezet en daarbij Duitse soldaten om het leven hadden gebracht. De aanwezige arbeiders werden door de Duitse troepen een voor een door een gat in een muur gestuurd. Aan de andere kant werden ze een voor een gefusilleerd, zonder ondervraging, zonder verweer. Een dag na de moord viel nog een slachtoffer. Hij had zich die nacht nog kunnen verstoppen, maar werd ‘s ochtends gevonden en alsnog neergeschoten.
Op 3 oktober konden de geallieerden het Albertkanaal oversteken. Op 13 oktober 1944 werden de slachtoffers met militaire eer overgebracht naar de begraafplaats in de Van Heybeeckstraat en op het ereperk begraven.
Op vrijdag 13/10/1944 werden de slachtoffers met militaire eer overgebracht naar het kerkhof in de Van Heybeeckstraat en daar op het ereperk begraven. De droevige stoet heeft de fabriek verlaten en gaat naast het viaduct in de richting van de Deurnsebaan. © Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem
In wilde woede neergeschoten
De gedenksteen tegen de muur van de elektriciteitsmaatschappij wordt ingehuldigd op 6 september 1945, precies een jaar na de feiten en na de definitieve bevrijding van Merksem. Het is een ontwerp van Max Winders en in blauwe hardsteen uitgevoerd door het steenhouwersatelier Clément Jonckheer. Alle slachtoffers worden met hun naam vermeld, met daaronder de tekst:
“In dienst der centrale Merksem
in wilde woede
door den vijand neergeschoten op
6 september 1944”
Winder en Jonckeer stonden ook in voor het het ontwerp van het Heldenmonument op de begraafplaats van Merksem, dat naast de gefusilleerde arbeiders ook de gesneuvelde soldaten, weerstanders, politieke gevangenen en zeelieden van beide oorlogen huldigt.
Op 6 september 1945 wordt precies een jaar na de feiten een monument ingehuldigd voor de omgekomen arbeiders van de elektriciteitscentrale in Merksem. © Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem
Jaarlijkse herdenking
Elk jaar vindt er een herdenking plaats voor de slachtoffers, georganiseerd door district Merksem, Stad Antwerpen en Elia. Tijdens de 75-jarige herdenking op 6/9/2019 werden de namen van de slachtoffers voorgelezen en droeg voormalig stadsdichter Maarten Inghels een gedicht voor, dat speciaal voor de gelegenheid werd geschreven en op een nieuwe gedenkplaat werd bevestigd naast het monument. De ruimte rond het monument is sindsdien ingericht als een gedenkplek met een zitbank, foto's en bomen, geplant ter ere van de slachtoffers.
Ter gelegenheid van de 75-jarige herdenking in 2019 schreef Maarten Inghels dit gedicht. Het werd bevestigd op een nieuwe gedenkplaats naast het monument.