Arthur Langerman is de verzamelaar van een enorm aantal antisemitische spotprenten. Door ze te verzamelen, probeert hij zijn eigen geschiedenis te doorgronden. In 1944 pakt de Duitse bezetter de familie Langerman op in Antwerpen. De jonge Arthur ziet zijn ouders weggevoerd worden naar de concentratiekampen. Enkel zijn moeder keert terug.
De collectie van Arthur Langerman wordt tentoongesteld, zoals recent nog in Kazerne Dossin en het Joods Museum van België. Het is best opmerkelijk dat een tentoonstelling antisemitische spotprenten toont, want ze schetsen een bijzonder pijnlijk beeld. Deze expo's tonen de tekeningen en objecten dan ook niet als kunstwerken, maar als getuigen van de waanzin van het antisemitisme. Arthur Langerman maakt er zijn levenswerk van om antisemitische affiches, tekeningen en voorwerpen te verzamelen.
"De reden waarom ik deze verzameling opbouwde, ligt in mijn eigen levensgeschiedenis." Foto: Sacha Kleinblatt.
Eigen levensgeschiedenis
Arthur Langerman: "De reden waarom ik deze verzameling opbouwde, ligt in mijn eigen levensgeschiedenis. In 1944 werden mijn ouders aangehouden door de nazi’s in Antwerpen en naar de Dossinkazerne gestuurd. Dat was enkele maanden voor het einde van de oorlog. Ik was anderhalf jaar oud en werd naar een tehuis in Brussel gestuurd. Mijn vader is gestorven in Duitsland. Mijn moeder is totaal gebroken teruggekeerd en heeft nooit willen spreken over wat er met haar is gebeurd. Ik heb dat gerespecteerd, maar had veel vragen.”
“Het enige wat mijn moeder me vertelde, is dat er in Auschwitz op het perron een officier stond die de mensen naar links of naar rechts stuurde. Eerst zei hij dat ze naar links moest, maar hij bekeek haar nog eens en stuurde haar dan naar rechts. Dat was het verschil tussen leven en dood, een echt mirakel." Bij aankomst in het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau maken SS’ers meteen een selectie. Wie geschikt is om te werken, gaat naar het werkkamp. De anderen worden vermoord in de gaskamers.
"Mijn moeder keerde totaal gebroken terug uit Duitsland. Ik had veel vragen." Foto: Philippe Pierret.
Trauma verwerken
"In mijn dichte familie zijn meer dan twintig mensen in de kampen gestorven. Ik wilde weten wat er met hen was gebeurd. Maar ik begreep pas wat de nazi's met de Joden hadden gedaan tijdens het Eichmann-proces in 1961 (Adolf Eichmann was een hoge ambtenaar binnen het naziregime, mee verantwoordelijk voor de massamoord op de Joden – red.). Ik begon me af te vragen wat het Joodse volk verkeerd deed om zo gestraft te worden.”
“Van nature ben ik een verzamelaar. Op markten zag ik veel spotprenten van de nazi’s waarop Joden zeer negatief werden afgebeeld. Daar ontstond mijn passie. Mijn verzameldrang is waarschijnlijk ook een geneesmiddel om het trauma van de oorlog te verwerken. Ik bracht duizenden antisemitische tekeningen en objecten samen en vormde zo een van de grootste collecties ter wereld."
"Mijn verzameldrang is waarschijnlijk ook een geneesmiddel om het trauma van de oorlog te verwerken." Foto: Sacha Kleinblatt.
Antisemitisme is eeuwenoud
De collectie van Arthur Langerman beperkt zich niet tot spotprenten uit nazi-Duitsland, maar bevat antisemitische afbeeldingen vanaf de middeleeuwen tot en met de Tweede Wereldoorlog. Antisemitisme bestaat namelijk al heel lang.
Vanaf het laatste kwart van de 19de eeuw neemt het antisemitisme in Europa een hoge vlucht. Dit moderne antisemitisme wordt opgenomen in het politieke discours: in verschillende landen zien nieuwe politieke partijen het daglicht met een anti-Joods programma. De beweging wint aan belang tijdens de jaren 30. De zware economische crisis gaat gepaard met een grote vluchtelingenstroom van Oost-Europese Joden naar het westen. Men beschouwt Joodse immigranten als ongewenste concurrenten op de arbeidsmarkt die het werk van de lokale bevolking zouden afnemen.
Vanaf 1919 speelt Hitlers Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij in op dit sterker wordende antisemitisme. Wanneer de nazipartij in 1933 aan de macht komt, lanceert deze racistische wetgevingen, onder meer ten nadele van Joden. Hitler pleit uiteindelijk voor een volledige verwijdering van de Joden uit Duitsland. Om dit te bereiken, zet hij massaal in op antisemitische propaganda, die zoveel mogelijk Duitsers achter dit idee moet verzamelen.
"Een beeld heeft een veel groter effect dan een boek." Foto: Bas Bogaerts.
Stereotypering en complotdenken
Arthur Langerman: "Een beeld heeft een veel groter effect dan een boek, want dat moeten mensen helemaal lezen. Van een beeld ben je meteen onder de indruk zonder dat je verder moet nadenken. Toon je een beeld waarin de Jood een rat is, dan is dat gemakkelijk te begrijpen. Dit soort beelden tonen niet de werkelijkheid. Door een tentoonstelling met deze beelden te bezoeken, begrijp je zeer goed wat het doel van de nazi's was.”
Dankzij de inzet en de toewijding van Arthur Langerman blijft een cruciaal aspect van de Tweede Wereldoorlog bewaard. De beelden uit zijn collectie bieden inzicht in de werking van de antisemitische propaganda. Ze tonen hoe stereotypering en complotdenken de weg vrijmaken voor de negatieve beeldvorming van de Joden. Ook vandaag loert het gevaar van stereotypering nog om de hoek, waarschuwt Arthur Langerman.
Dankzij de inzet en de toewijding van Arthur Langerman blijft een cruciaal aspect van de Tweede Wereldoorlog bewaard. Foto: Sacha Kleinblatt.
Zwarte bladzijde uit de Antwerpse geschiedenis
Arthur Langerman woont in Brussel, maar heeft al z’n hele leven een nauwe band met Antwerpen. "Ik ben heel gehecht aan deze stad en ik heb er veel vrienden wonen. Ik hou ook van de Antwerpse humor. Mijn hele professionele carrière in de diamant speelde zich af in Antwerpen. Maar de betrokkenheid van sommige Antwerpenaren bij de Jodenvervolging wil en kan hij niet vergeten. De Antwerpse politie heeft meegeholpen bij de razzia's (drie massale arrestatieacties van Joden in 1942 – red.). Onder de bevolking waren Jodenjagers die de nazi's hielpen om Joden te vinden. Deze zwarte bladzijde uit de Antwerpse geschiedenis kan ik nooit vergeten."
Lees meer over de Jodenvervolging in Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog.