In de tentoonstelling ‘Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945’ staat een bijzonder luguber voorwerp: een twee meter lange houten paal met schade door de vele kogels die hij opving. Het versplinterde hout was getuige van vele mannen die hun laatste adem uitbliezen, het koord aan de armen vastgebonden.
De paal in de expo is een van de executiepalen die stonden opgesteld op de militaire schietbaan aan de D’Herbouvillekaai, ter hoogte van de huidige Kennedytunnel. De schietbaan kreeg tijdens de Tweede Wereldoorlog een nieuwe invulling als executieplaats voor spionnen, verzetslieden, Duitse deserteurs of andersdenkenden die na een kort proces de doodstraf kregen. Ongeveer 130 van hen stierven aan deze palen.
Gruwel bleef bewaard
Twee executiepalen kwamen in oktober 1944, direct na de bevrijding, in de collectie van de stad Antwerpen terecht. Luitenant kolonel Paul Gascht, die het militaire gezag in Antwerpen waarnam, schonk de objecten die gerecupereerd werden vanop de schietbaan. De gruwel bleef bewaard in een net depot. Het object is nu voor de eerste keer te bezichtigen voor een publiek in de expo ‘Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945’.
Maar zonder gezicht of naam blijft het een anonieme getuige van dictatuur en repressie. Een van de slachtoffers was Charles Stockmans, 62 jaar. Op 20 november 1942 werd hij samen met 7 medestanders geëxecuteerd. Hij was hoofd van een inlichtingennetwerk dat naar hem werd genoemd. Het netwerk spioneerde en stelde rapporten op voor de “Vrije Franse Strijdkrachten” in Londen. Zijn contactpersoon in Frankrijk was de geheime agent Gilbert Renault, beter bekend onder diens verzetsnaam ‘kolonel Rémy’. Renault werkte op zijn beurt voor de Franse generaal Charles de Gaulle, die het vrije Frankrijk vertegenwoordigde in Engeland.
De executiepaal die opgesteld stond op de schietbaan aan de D'Herbouvillekaai. (MAS - AV.1945.007.1-2)
Netwerk Stockmans
Charles Stockmans was meester-drukker en industrieel. Al tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte hij voor de Britse inlichtingendiensten. In december 1941 sprak hij zijn contacten in Antwerpen opnieuw aan, op vraag van kolonel Rémy. Dat was het begin van het ‘netwerk Stockmans’. Zijn netwerk bestond voornamelijk uit dichte contacten uit de industrie, familieleden en zakenrelaties. In totaal waren 27 mensen in Antwerpen betrokken bij het inwinnen van informatie en het opstellen van verslagen. In de loop van 1942 slaagde de Duitse militaire politie, de Geheime Feldpolizei, erin te infiltreren. Vanaf maart 1942 hield die de leden nauwlettend in de gaten en bereidde een minutieus dossier voor. In juni 1942 volgde een golf van arrestaties. Ook Charles Stockmans werd aangehouden op 5 juni 1942. Het betekende het einde van het netwerk Stockmans.
Stockmans en zijn medestanders moesten op 13 augustus voor het Duitse militaire gerecht verschijnen. De Geheime Feldpolizei was grondig in haar onderzoek, ze had weet van alle verzetsactiviteiten van de groep. Alle verdachten werden veroordeeld, 9 van de 11 gearresteerden kregen de doodstraf. Het was een van de eerste processen in bezet België waarin de doodstraf voor spionage werd uitgesproken. Ondanks verschillende pogingen van Stockmans en zijn familie om aan het executiepeloton te ontsnappen, werd de doodstraf 3 maanden later uitgevoerd aan de executiepalen op D’Herbouvillekaai. Charles’ zoon José Stockmans kwam later gehavend uit de Duitse werkkampen terug.
Charles Stockmans en zijn vrouw op hun buitenverblijf in Essen. (Privécollectie Charles Stockmans)
Emotionele confrontatie
De familie Stockmans heeft nog nazaten in Antwerpen. In aanloop van de expo kon het MAS enkele familieleden traceren. Een eerste confrontatie met de executiepaal was emotioneel. De tentoonstelling bevat een getuigenis van familieleden, opgenomen op de plaats waar de schietbaan was.
De executiepaal heeft nu een naam, een familie, waardoor de verbinding is hersteld met het oorlogsverleden, maar ook met de hedendaagse stad. Charles Stockmans is een verzetsman die terug plaats zou moeten krijgen in het collectieve geheugen.
Wil je nog meer weten over Charles Stockmans en zijn inlichtingennetwerk? Lees dan het eerder gepubliceerde artikel op Antwerpen Herdenkt.
Boek nu je ticket voor de expo 'Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945.
Bronnen:
- Axelle de Savigny, Charles Stockmans & José Stockmans, 2013.
- Inkomboek van het Steen (VHA nr 14, p.316) schenking door Luitenant Kolonel Paul Gascht, plaatscommandant Antwerpen.
- Jan Laplasse, Spionnen in dienst van de Gaulle. Het Antwerps inlichtingennetwerk Stockmans, december 1941-juni 1942. Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift, jaargang 29, nr. 110.
- Volksgazet, 8, 9 en 10 november 1944, p1-2.