Toen er enkele jaren geleden bij Sandra in de Mercatorstraat aangebeld werd, had ze nooit kunnen vermoeden wie ze op haar dorpel zou ontmoeten. De mensen voor haar deur stelden zich voor als Zeev Rosner en zijn neef Leo. Leo’s moeder Blanka woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog in dit huis, samen met enkele ondergedoken familieleden van Leo’s Joodse vader. Zeev, een kleine jongen tijdens de oorlog, had er zelf nog even verbleven, nadat zijn ouders waren gedeporteerd en vermoord. Enkele jaren na de oorlog emigreerde Zeev samen met zijn broertje en hun grootvader naar Israël.
De ontmoeting tussen Sandra, Leo en Zeev was het begin van een nieuw verhaal. Sandra ontving de neven in haar huis, maar vergat om hun contactgegevens te vragen. Enkele maanden later kregen ze een melding van de Israëlische douane: er was een pakje voor hen gekomen, maar dit was tegengehouden. Weer een tijdje later kwam er een kaartje aan met daarop de gegevens van Zeev Rosner. Zo konden Sandra, Leo en Zeev toch weer in contact komen. Tijdens Open Huizen stelde Sandra haar woonkamer open om Leo en Zeev de kans te geven hun familieverhaal nu ook te delen met een groter publiek.
Leo is het kind van een Joodse vader van Oostenrijkse afkomst, en een katholieke Belgische moeder. Clementina Van Schausselen, door iedereen van de familie Blanka genoemd, groeide op in Sint-Niklaas en ging als lerares in Antwerpen werken. Ze ontmoette Elias Leitner op de De Keyserlei. Toen de oorlog uitbrak, sprong Blanka in de bres voor haar vriend Elias en zijn Joodse familie. Het huis dat ze huurde in de Mercatorstraat werd het centrale adres om gevluchte familieleden op te vangen, post te ontvangen en door te sturen, en valse documenten te verzamelen. Blanka’s Vlaamse naam wekte weinig argwaan op bij de Duitsers.
Leo’s moeder Clementina ‘Blanka’ Van Schausselen in haar klas. Foto uit de collectie van de familie Leitner
Blanka sprak al haar (katholieke) contacten aan om haar schoonfamilie te helpen: Elias’ depressieve moeder bracht ze onder bij de Trappisten in Westmalle. Elias en diens vader verstopte ze in haar eigen huis, tot de Duitsers ook daar binnenvielen en ze hen naar een buitenverblijf van de familie in Westmalle stuurde. Met de hulp van een vriend van haar broer, die in een drukkerij werkte, voorzag ze Elias en enkele van zijn broers van valse papieren. Elias’ broers konden naar Frankrijk en Portugal vluchten en hielden contact met de familie via het postadres van Blanka.
Het valse paspoort van Leo’s vader Elias Leitner. Foto uit de collectie van de familie Leitner
De zus van Elias, Yetti Leitner, was samen met haar man Moses Rosner en hun twee zoontjes vanuit Duitsland naar Brussel gevlucht. Ze vroegen Blanka of ze een onderduikadres voor hun kinderen Zeev en Zvi – in België ‘Willy’ en ‘Jean’- kon vinden. Via de bisschop van Luik vond Blanka een familie in het Waalse Banneux die de twee jongens wilde opvangen.
Yetti en Moses, werden in 1944 in Brussel gevonden door de Gestapo en naar Auschwitz gedeporteerd. Zeev en Zvi bleven veilig in het huis van Madeleine in Banneux tot het einde van de oorlog.
Blanka, Zeev en Madeleine in Banneux. Foto uit de collectie van de familie Leitner
Na de bevrijding konden Blanka en Elias eindelijk ook officieel huwen. Hun zoontje Leo werd in 1946 geboren, twee jaar na zijn zusje Ita. Zeev en Zvi keerden terug naar Antwerpen om er bij hun opa, neefje en nichtje te zijn. Later emigreerden zij samen met hun grootvader naar Palestina. Leo groeide op in Antwerpen met de dubbele achtergrond van zijn ouders: in de week ging hij naar de Joodse school in Antwerpen, in het weekend ging hij met zijn grootouders in Sint-Niklaas naar de katholieke mis.
Leo, Ita, Zvi en Zeev in Antwerpen. Foto uit de collectie van de familie Leitner
Het zijn de moedige keuzes van zijn moeder, aldus Leo, die zovele van zijn familieleden gered hebben: niet alleen zijn vader en grootvader, maar ook zijn neefjes en nonkels. Met gevaar voor haar eigen leven deed ze alles wat ze kon om deze mensen veilig te stellen. Leo en Zeev herinneren zich Blanka als een oprechte, kordate en bijzonder moedige vrouw. Tijdens Open Huizen konden ze haar en hun bijzondere verhaal ook op locatie delen met de rest van hun familie, en met een Antwerps publiek. We mochten dat weekend maar liefst twintig familieleden van Leo en Zeev uit Israël, Canada en het VK, in Antwerpen verwelkomen. Zo wordt het verhaal ook doorgegeven aan volgende generaties.
Open Huizen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vielen in Antwerpen zo’n 25.000 dodelijke slachtoffers door vervolging en geweld van het naziregime. Vele anderen liepen psychische, lichamelijke en materiële schade op. Open Huizen houdt de herinnering aan deze mensen levend. Het zijn kleine herdenkingen voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Vertellers, bezoekers en bewoners delen verhalen over stadgenoten op bijzondere locaties waar slachtoffers woonden en werkten.
De eerste editie van Open Huizen vond plaats op 9 en 10 oktober 2021.